دانشنامه

مجموعه 11 مطلب
استعمار و پسااستعمارگرایی
دانشنامه

استعمار و پسااستعمارگرایی

روشان پارسی‌نژاد

استعمار نوعی مشخص از  روابطِ سلطه میان دولت‌هاست که انواع گسترده‌ای از راهبرد‌های به‌هم‌پیوسته را در برمی‌گیرد. راهبرد‌هایی که شامل اشغال سرزمینی، حذف و جابه‌جایی جمعیت بومی از طریق استعمار سکنی‌گر[1] و استخراج منابع اقتصادی توسط دولت استعمارگر می‌شوند. همچنین استعمار به شکل تاریخی بر توجیهات قانونی، فرهنگی و سیاسی برای پیشبرد پروژهٔ استعماری چه در متروپل و چه در دولت مستعمره استوار بوده است. تنوع گسترده در شکل‌های مختلف قدرت استعمارگر، دوره‌های زمانی و مناطق جغرافیایی تحت سلطه، همراه با شرایط محلی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی،

جنون و سلامت روان
دانشنامه

جنون و سلامت روان

المیرا علی‌حسینی

سلامت روان در جهان امروز به عنوان مقوله‌ای جهان‌شمول مطرح است. چیزی که گویی هر فردی «دارد» و باید از آن مراقبت کند. اما خودِ این مفهوم بر پایهٔ نوعی تصور تاریخی از خودِ انسانی بنا شده است. تصوری که از دل رویه‌های علمی، درمانی و اداری شکل گرفته و تعیین می‌کند که چه نوع اندیشیدن، احساس کردن، رفتار کردن یا رنج کشیدنی نرمال و طبیعی و چه انواعی غیرطبیعی هستند. از همان آغاز، ایدهٔ سلامت روان با شیوه‌هایی که جوامع میان عقل[1] و بی‌عقلی یا جنون[2] تمایز می‌گذارند، پیوند خورده

نژاد و نژادپرستی
دانشنامه

نژاد و نژادپرستی

صفورا سیدی

نژادپرستی بر این ایده استوار است که لازم و ممکن است بشریت را به گروه‌های بیولوژیک یا نژادهای متمایز تقسیم کرد، به گونه‌ای که نژاد‌ها با هم در رابطه‌ای سلسله‌مراتبی قرار بگیرند؛ نژادی ممتاز و گونهٔ دیگر پست‌تر قلمداد شود. نژادپرستی به مثابه قسمی جهان‌بینی، در دانشگاه و به ویژه در رشتهٔ انسان‌شناسی؛ رشته‌ای که در بستر استعمار، اکتشافات استعماری و کاوش تنوع انسانی ظهور کرد، فراگیر بوده است؛ با این حال، این رویکرد اکنون در محافل علمی با رویکردی انتقادی به بحث‌ گذاشته شده است.

همان‌طور که در این

قبیله
دانشنامه

قبیله

مریم بهزادپور

بازاندیشی یک مفهوم: دیوید اسنیت

مفهوم «قبیله» یکی از مفاهیم کلاسیک در انسان‌شناسی است که روزگاری نقشی بنیادین در طبقه‌بندی جوامع انسانی ایفا می‌کرد. اما در دهه‌های اخیر، اعتبار تحلیلی خود را از دست داده و بیشتر به‌عنوان یک دسته‌بندی مردم‌نگارانه و فرهنگی درک می‌شود. این تغییر ناشی از موجی از بازاندیشی‌ها در باب منشأ، کارکرد و پیامدهای مفاهیم کلیدی در علوم اجتماعی است؛ مفاهیمی که مانند قبیله، در پیوندی تنگاتنگ با قدرت، نظم استعماری و بوروکراسی شکل گرفته‌اند.

خاستگاه، کاربرد استعماری و پیوند با نظریه‌های تکاملی

ریشه واژه

بازتولید اجتماعی
دانشنامه

بازتولید اجتماعی

هما صابری

نظریهٔ بازتولید اجتماعی با بررسی چگونگی تداوم جامعه، بر تنش بین منطق حاکم بر آن یعنی انباشت سرمایه و بقا و رفاه اعضای جامعه تمرکز می‌کند. از منظر انسان‌شناختی، دولت به عنوان نهادی کلیدی در میانجی‌گری، تسهیل و گاهی تضعیف فرایندهای بازتولید اجتماعی در جوامع سرمایه‌داری عمل می‌کند. ابعاد این نقش را می‌توان حول محورهای کنترل و تنظیم بازتولید جمعیت، اجتماعی‌سازی کار خانگی و مراقبتی، تشدید بحران‌ها و نابرابری‌ها و بازتولید نهادین نابرابری‌ها تحلیل کرد. نظریهٔ بازتولید اجتماعی نشان می‌دهد که دولت هم می‌تواند نیازهای انباشت را برآورده

انرژی
دانشنامه

انرژی

مرضیه خدابنده‌

انرژی نه‌تنها محرک حیات روی زمین، بلکه عنصری کلیدی در شکل‌گیری روابط قدرت، ساختارهای سیاسی و هویت‌های اجتماعی است. از نگاه انسان‌شناسی، انرژی در اشکال مختلف (سوخت‌های فسیلی، برق، انرژی‌های تجدیدپذیر و ...) به‌مثابه یک واقعیت اجتماعی کلان عمل می‌کند که هم‌زمان شخصی، جمعی و سیاسی است. انسان‌شناسی انرژی درک عمیقی از پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکیِ استخراج برای مصرف و دگرگونی سیستم‌های انرژی ارائه می‌دهد. همچنین با ماهیتی میان‌رشته‌ای مادیت منابع، زیرساخت‌ها، نهادها، اخلاق، قدرت سیاسی، باورها، عادات و ادعاهای دخیل در تولید، توزیع و

خانه و فضای خانگی
دانشنامه

خانه و فضای خانگی

هما صابری

مقدمه

خانه، آپارتمان،‌ سکونت‌سرا یا محل اقامت؟ چه تصویری با شنیدن واژه «خانه» در ذهن شما شکل می‌گیرد؟ پاره‌ای از مطالعات بر ویژگی کالبدی و معماری خانه و بر چارچوب مادی و فیزیکی‌ متمرکز شده‌اند. اما آن‌چیزی که به خانه حسِ «تعلق» می‌بخشد فراتر از ویژگی‌های کالبدی، شبکه‌ای از روابط و کنش‌های روزمره و احساساتی است که در فضای خانه‌ها جاریست تا حال‌وهوای خانه را ایجاد کند. در این نگاه، خانه نه ساختاری ثابت، بلکه پدیده‌ای پویا و گاه شکننده است؛ جاییست که می‌تواند هم مأمن امنیت

آب
دانشنامه

آب

مرضیه خدابنده

آب عنصری حیاتی برای بقا، سلامت و بازتولید زندگی است و در تمامی حوزه‌های زیستی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نفوذ دارد. در انسان‌شناسی، آب همواره حضوری ضمنی اما گسترده داشته است: از مناسک مذهبی و معنایابی‌های روحانی گرفته تا سازماندهی فضایی جوامع، الگوهای تولید، شکل‌گیری دولت‌ها و بازنمایی قدرت. آب هم منبع حیات است و هم ابزاری برای سامان‌دهی حیات اجتماعی. درک آن به‌عنوان "مایه حیات"، به آن معنایی فرافرهنگی داده و تصور آب به مثابه کالای عمومی و حق همگانی را تقویت می‌کند. با این حال، نابرابری در دسترسی به آب

مراقبت
دانشنامه

مراقبت

درسا کاظمی

شاید برای بسیاری از ما، تصویر «مراقبت» با نگهداری از کودکان و یا سالمندان گره خورده باشد؛ تصاویری معین و ثابت که فهم ما از مراقبت را شکل داده‌اند. اما آیا می‌توان این تصاویر را گسترش داد و میان مراقبت و مفاهیمی چون دولت، بازار جهانی، اقتصاد و اخلاق نیز نسبت‌هایی برقرار کرد؟ این متن می‌کوشد فرضیات رایج پیرامون مراقبت را به چالش بکشد و به شکل‌های متفاوت و نوظهوری از مراقبت فکر کند که در زندگی روزمره افراد تمرین و اجرا می‌شوند.

در این نگاه، رابطه‌ای بودن مراقبت اهمیت پیدا می‌کند

سرحد
دانشنامه

سرحد

سحر کریمی و المیرا علی‌حسینی

سرحد مفهومی است که نمی‌توان در مطالعهٔ انسان‌شناختی دولت از آن صرف‌نظر کرد. برخلاف مرزهای ملی (border) که دلالت بر جداسازی‌های ثابت میان قلمروهای حاکمیتی دارند، سرحدات حوزه‌های بی‌ثباتی و سیالیت‌اند. سرحد صرفاً نشان‌دهندهٔ نقطهٔ پایان و به اتمام رسیدن دولت نیست، بلکه فاش می‌کند که دولت چگونه مدام از خلال کشمکش‌‌هایی بر سر قلمرو، اقتدار و تعلق ساخته و از نو برساخته می‌شود. انسان‌شناسان به جای این‌که سرحد را فضاهای حاشیه‌ایِ اقتدارگریزی (آنارشی) ببینند، نشان داده‌اند که این مناطق عرصه‌های سیاسی متراکمی‌اند

زیرساخت
دانشنامه

زیرساخت

سحر کریمی و المیرا علی حسینی

در نگاه اول، زیرساخت شاید چیزی شبیه پشت صحنه‌ای پنهان در صحنه تئاتر زندگی روزمره به نظر برسد—جاده‌ها، لوله‌های آب، شبکه‌های برق، سیستم‌های فاضلاب، کابل‌های اینترنت یا نرم‌افزارهای اداری که بی‌سروصدا کارها را پیش می‌برند. اما انسان‌شناسان نشان داده‌اند که این سیستم‌ها ابداً بی‌طرف و خنثی نیستند. زیرساخت نقطه‌ای است که سامانه‌های فنی با زندگی اجتماعی، سیاسی و اخلاقی تلاقی می‌کند. زیرساخت نه فقط تعیین می‌کند که آدم‌ها چطور زندگی و حرکت کنند، بلکه نشان می‌دهد چطور بر ما حکمرانی