روز جهانی گردشگری
تقویم

روز جهانی گردشگری

مهسا شفیعی

 27 سپتامبر- ۵ مهر

روز جهانی گردشگری هر سال در ۲۷ سپتامبر به ابتکار سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) برگزار می‌شود. این سازمان از دههٔ ۱۹۸۰ تاکنون با انتخاب شعارهایی همچون «گردشگری برای توسعه پایدار»، «گردشگری و مشاغل»، «گردشگری و میراث فرهنگی» یا «گردشگری و سرمایه‌گذاری سبز» تلاش کرده است تصویر گردشگری را به‌عنوان ابزاری جهانی برای رشد اقتصادی، تبادل فرهنگی و نزدیکی ملت‌ها معرفی کند. این روز در نگاه نخست فرصتی است برای یادآوری اهمیت اقتصادی گردشگری که بنا بر آمارهای رسمی سهمی چشمگیر در تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها دارد.

اما ورای این گفتمان رسمی، پرسش‌

باستان‌شناسی
دانشنامه

باستان‌شناسی

گری گاتینگ ‌‌ ترجمه: صفورا سیدی

باستان‌شناسی[1] در اندیشهٔ فوکو نه به معنای کاوش در ویرانه‌ها و آثار باستانی، بلکه به معنای «باستان‌شناسیِ دانش» است؛ استعاره‌ای که دانش را همچون لایه‌ای نهفته در زیر سطح می‌بیند، لایه‌ای که باید بیرون کشیده و آشکار شود. این روش به جای تمرکز بر اشیای مادی، بر قواعد و مفروضات پنهانی دست می‌گذارد که شیوهٔ تفکر، گفتار و کردار انسان‌ها را در هر دورهٔ تاریخی سامان می‌دهند. فوکو این تعبیر را که پیش‌تر نزد هوسرل نیز دیده می‌شود، از فلسفه وام می‌گیرد، اما آن را در

روز جهانی دستمزد برابر
تقویم

روز جهانی دستمزد برابر

شقایق مشایخی

۱۸ سپتامبر- ۲۷ شهریور

روز جهانی برابری دستمزد فرصتی است برای بازاندیشی در مبانی ارزش‌گذاری کار و بازتولید اجتماعی و نیز، واکاوی ریشه‌های ساختاری نابرابری‌های درآمدی. نابرابری‌هایی که صرفاً پدیده‌ای اقتصادی نیست، بلکه برآیند پیچیده‌ای از تقاطعِ (Intersectionality) عوامل اجتماعی-سیاسی همچون جنسیت، طبقه، نژاد، وضعیت مهاجرت، معلولیت، سن، گرایش جنسی و نوع قرارداد کاری است. در این متن به اثری نظر داشته‌ام که با اتخاذ رهیافت تحلیلیِ میشل فوکو به واکاوی نابرابری‌ها پرداخته‌ است. استدلال محوری‌ متن بر شکاف دستمزدى برآمده از چیدمان‌های زیست‌سیاسی (Biopolitical) و حکومتمندی (Governmentality) استوار است که بدن‌

روز ملی سینما
تقویم

روز ملی سینما

شقایق مشایخی

۲۱ شهریور- ۱۲ سپتامبر

روز سینما فرصتی منحصربه‌فرد فراهم می‌آورد تا نه تنها ابعاد زیباشناختی و سرگرمی‌ساز فیلم را بررسی کنیم، بلکه نقش عمیق آن در شکل‌دهی زندگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را نیز مدنظر قرار دهیم. از منظر فوکویی، سینما به‌مثابه رسانه‌ای حیاتی در اِعمال، چانه‌زنی و مقابله با قدرت عمل می‌کند. دستگاه مفهومی میشل فوکو با مفاهیم آپاراتوس (Apparatus)، زیست‌قدرت (Bio power) و تبارشناسی (Genealogy)[1]، چهارچوبی تحلیلی برای درک سینما فراهم می‌کند که فراتر از نگاه به سینما همچون شکلی از هنر در جایگاه صرفاً بازنمایانگر روابط اجتماعی

کودتای شیلی
تقویم

کودتای شیلی

سحر کریمی

۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳- ۲۰ شهریور ۱۳۵۲

«در مواجهه با تصمیمی تاریخی، در این برزخ، به خاطر وفاداری به خلق زندگی خود را فدا می کنم و با اطمینان به شما می‌گویم که یقین دارم دانه‌هایی که به دست ما در وجدان‌های شریف هزاران هزار شیلیایی کاشته شده است، هیچ‌گاه از میوه بار آوردن باز نخواهد ماند. نظامی‌ها نیرومندند، آنان قادرند مردم را به اسارت خود درآورند، اما روند تکامل اجتماع را نه با جنایت مانع می‌توان شد نه با زور. تاریخ در کنار ماست و مردمند که آن را می‌سازند.»
از آخرین نطق سالوادور آلنده از
زمین مال کیست؟
مقالات

زمین مال کیست؟

سروش طالبی اسکندری

توسعه‌ٔ زیرساخت همواره با زمین گره خورده است. نیاز به زمین در توسعه‌ٔ زیرساخت یا می‌تواند برای تملک مستقیم و تغییر کاربری به منظور اجرای پروژه‌ها باشد، یا به‌ صورت غیرمستقیم، هنگامی که زیرساخت دسترسی به منابع و خدمات را برای برخی زمین‌ها و مالکانشان فراهم می‌کند. اما زمین امری انتزاعی، ثابت و یکسان نیست؛ در هر زمان و مکان گروه‌های مختلف آن را به گونه‌ای متفاوت معنا می‌کنند و این معانی برساخته‌ای تاریخی‌اند که درون همان زیست‌جهان شکل گرفته‌اند. زمین چندگانه است. جایی برای زیستن است، تولید بر

روز ناپدیدشدگان قهری
تقویم

روز ناپدیدشدگان قهری

صبا وهابی

۸ شهریور- ۳۰ اوت

۳۰ اوت در سازمان ملل به نام ناپدیدشدگان قهری یا اجباری نام‌گذاری شده است. ناپدیدشدگان قهری به تعریف سازمان ملل متحد افرادی هستند که توسط حکومت، گروه‌های سازمان‌یافتهٔ شبه‌حکومتی یا افراد خصوصی به نمایندگی از حکومت، برخلاف خواست و ارادهٔ‌ خود بازداشت، ‌توقیف یا ربوده شده‌اند و به هر طریق از آزادی خود محروم گشته‌اند. همچنین، از افشای سرنوشت یا محل نگهداری آنان خودداری می‌شود و محرومیت آنان از آزادی به رسمیت شناخته نمی‌شود. این وضعیت افراد را خارج از حمایت قانون قرار می‌دهد. 

اصطلاح ناپدیدشدگان قهری، برای نخستین

حیات برهنه
دانشنامه

حیات برهنه

ندا عزیزی‌نیا

«حیات برهنه» یکی از مفاهیم کلیدی و بحث‌برانگیز در نظریهٔ سیاسی و انسان‌شناسی معاصر است که آگامبن، با الهام از ارسطو، آرنت و فوکو برای تحلیل شیوه‌هایی طرح کرده است که در آن‌ها قدرت حاکم زندگی انسان‌ها را در چارچوب نظام‌های ارزش‌گذاری سیاسی و حقوقی سازمان‌دهی و تمایزگذاری می‌کند. این مدخل مسیر تاریخی شکل‌گیری این مفهوم از فلسفهٔ یونان باستان تا فلسفهٔ سیاسی انتقادی معاصر را مرور می‌کند، ورود آن به علوم اجتماعی و انسان‌شناسی را نشان می‌دهد، منازعات و انتقادات انسان‌شناختی مرتبط با آن را

آتش‌سوزی سینما رکس آبادان
تقویم

آتش‌سوزی سینما رکس آبادان

اکرم سعیدی

۲۸ مرداد ۱۳۵۷- ۱۹ اوت ۱۹۷۸

آتش‌سوزی «سینما رکس آبادان» در شب ۲۸ مرداد ۱۳۵۷ واقعه‌ایست که جایگاه ویژۀ خود را در تاریخ‌نگاری انقلاب ۵۷ تثبیت کرده است. این آتش‌سوزی که در یک شهر مرزی ایران اتفاق افتاد و تبعات آن که در دوره‌ای پیش‌وپس از انقلاب ۵۷ گسترش یافت به واقعیتی تاریخی بدل شده است که در اغلب روایت‌های موجود از تحولات انقلابی ایران، مؤثر و تعیین‌کننده است. اگرچه یکی ‌از اشتراکات بیشتر پژوهش‌ها در‌این‌باره اذعان به نقص و فقدان اطلاعات است، اما وجود حفره‌های سؤال‌برانگیز در مجموعه ‌روایت‌های رسمی و غیررسمی

کودتای ۲۸ مرداد
تقویم

کودتای ۲۸ مرداد

یاشار دارالشفاء

۲۸ مرداد ۱۳۳۲- ۱۹ اوت ۱۹۵۳

علت‌ها و پیامدها

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ (۱۹ اوت ۱۹۵۳) نقطه‌ای تاریک و تعیین‌کننده در تاریخ ایران است. رویدادی که نه فقط ساختار قدرت را دگرگون کرد، بلکه زخم‌هایی بر پیکر برساختهٔ دولت‌ملت وارد آورد که برای دهه‌ها التیام نیافت. این واقعه با نقشه‌ای دقیق و حمایت مستقیم سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا (CIA) و بریتانیا (MI6) علیه دولت مردمی دکتر محمد مصدق به اجرا درآمد. عملیات آژاکس -نامی که در اسناد محرمانهٔ آمریکا بر آن نهاده شد- با همدستی عده‌ای از افسران ارتش، سیاستمداران محافظه‌کار و حتی گروه‌های اوباش تهران تلاش

آب به کدام سو می‌رود؟ پژوهشی دربارهٔ آب‌رسانی از سد کهیر به چابهار و کنارک
مقالات

آب به کدام سو می‌رود؟ پژوهشی دربارهٔ آب‌رسانی از سد کهیر به چابهار و کنارک

سروش طالبی اسکندری

1)

با ساخت سد کهیر در سال‌های اخیر، به اهالی شهرستان کنارک وعدهٔ تامین آب شرب سالم و کافی داده شده است. این سد قرار است به همراه زیرساخت‌های دیگر انتقال و توزیع، آب را برای شرب و کشاورزی شهرهای چابهار و کنارک و روستاهای اطراف تامین کند. این روایت قصد دارد پیچیدگی‌ها و بیم‌های این پروژه را که در زیر وعده و امید دفن می‌شوند، بررسی کند.

تصویر۱) عکس خبر ایرنا با تیتر: آبگیری سد کهیر؛ زنده‌ شدن امید برای رونق کشاورزی و رفع تشنگی روستاییان سواحل مکران

2)

پیش از آن که سد

روز جوانان
تقویم

روز جوانان

درسا کاظمی

 ۲۱ مرداد- ۱۲ اوت

امروز ۱۲ اوت (۲۱ مرداد) روز جوانان است. سازمان ملل متحد دربارهٔ روز جهانی جوانان امسال بر شعار «اقدامات محلی جوانان برای اهداف توسعه پایدار» و نقش مهم جوانان در تبدیل اهداف جهانی به عمل در جوامع محلی تأکید می‌کند. به باور سازمان ملل مشارکت جوانان ضروری است، چون بیش از ۶۵ درصد اهداف توسعه پایدار به حاکمیت محلی مرتبطند و دولت‌های محلی با فراهم کردن فرصت‌های مشارکت و همکاری با سازمان‌های جوانان، می‌توانند ایده‌ها را به راه‌حل‌های مؤثر تبدیل کنند و نسل آیندهٔ رهبران را پرورش دهند. همچنین هدف نهایی، سرمایه‌

سالگرد امضای فرمان مشروطه
تقویم

سالگرد امضای فرمان مشروطه

سیدمهدی یوسفی

۱۴ مرداد ۱۲۸۵- ۵ اوت ۱۹۰۶

در تقویم ما روز چهاردهم مرداد را سالگرد مشروطه یا سالگرد امضای فرمان مشروطه دانسته‌اند. این البته یک اشتباه تاریخی است و می‌دانیم که این فرمان روز سیزدهم مرداد ۱۲۸۵ شمسی و چهاردهم جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق امضاء  شده و چهاردهم مرداد روز اعلام عمومی فرمان است. اما گذشته از آن خود «انقلاب مشروطه» لفظی نامعین است. تنش‌های سیاسی مختلف باعث شد که در این روز فرمانی از سوی شاه صادر شود که با خواست‌های مردم موافقت می‌کرد. این فرمان اولیه بعد با فرامین مهم‌تر و روشن‌تری که در آن‌ها

استعمار و پسااستعمارگرایی
دانشنامه

استعمار و پسااستعمارگرایی

روشان پارسی‌نژاد

استعمار نوعی مشخص از  روابطِ سلطه میان دولت‌هاست که انواع گسترده‌ای از راهبرد‌های به‌هم‌پیوسته را در برمی‌گیرد. راهبرد‌هایی که شامل اشغال سرزمینی، حذف و جابه‌جایی جمعیت بومی از طریق استعمار سکنی‌گر[1] و استخراج منابع اقتصادی توسط دولت استعمارگر می‌شوند. همچنین استعمار به شکل تاریخی بر توجیهات قانونی، فرهنگی و سیاسی برای پیشبرد پروژهٔ استعماری چه در متروپل و چه در دولت مستعمره استوار بوده است. تنوع گسترده در شکل‌های مختلف قدرت استعمارگر، دوره‌های زمانی و مناطق جغرافیایی تحت سلطه، همراه با شرایط محلی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی،

جنون و سلامت روان
دانشنامه

جنون و سلامت روان

المیرا علی‌حسینی

سلامت روان در جهان امروز به عنوان مقوله‌ای جهان‌شمول مطرح است. چیزی که گویی هر فردی «دارد» و باید از آن مراقبت کند. اما خودِ این مفهوم بر پایهٔ نوعی تصور تاریخی از خودِ انسانی بنا شده است. تصوری که از دل رویه‌های علمی، درمانی و اداری شکل گرفته و تعیین می‌کند که چه نوع اندیشیدن، احساس کردن، رفتار کردن یا رنج کشیدنی نرمال و طبیعی و چه انواعی غیرطبیعی هستند. از همان آغاز، ایدهٔ سلامت روان با شیوه‌هایی که جوامع میان عقل[1] و بی‌عقلی یا جنون[2] تمایز می‌گذارند، پیوند خورده

نژاد و نژادپرستی
دانشنامه

نژاد و نژادپرستی

صفورا سیدی

نژادپرستی بر این ایده استوار است که لازم و ممکن است بشریت را به گروه‌های بیولوژیک یا نژادهای متمایز تقسیم کرد، به گونه‌ای که نژاد‌ها با هم در رابطه‌ای سلسله‌مراتبی قرار بگیرند؛ نژادی ممتاز و گونهٔ دیگر پست‌تر قلمداد شود. نژادپرستی به مثابه قسمی جهان‌بینی، در دانشگاه و به ویژه در رشتهٔ انسان‌شناسی؛ رشته‌ای که در بستر استعمار، اکتشافات استعماری و کاوش تنوع انسانی ظهور کرد، فراگیر بوده است؛ با این حال، این رویکرد اکنون در محافل علمی با رویکردی انتقادی به بحث‌ گذاشته شده است.

همان‌طور که در این

روز جهانی مبارزه با کار کودک
تقویم

روز جهانی مبارزه با کار کودک

درسا کاظمی

۲۲ خرداد - ۱۲ ژوئن

روز جهانی مبارزه با کار کودک از جمله مناسبت‌هایی است که در آن نهادهای بین‌المللی با زبانی اخلاقی و جهان‌شمول‌گرا خواستار پایان دادن به پدیده‌ای می‌شوند که آن را نوعی «نقض حقوق بشر» و «انکار کودکی» می‌دانند. اما آیا این نگاهِ جهانی‌شده و به‌ظاهر بی‌طرف، می‌تواند به تجربه‌های زیستهٔ کودکان متعهد باشد؟ دسته‌بندی کم و بیش اخلاقی کودک کار چگونه به  ترجمه و تفسیر تجربه‌های زیسته کودکان می‌پردازد؟ این دسته‌بندی چگونه می‌تواند همچون ابزار مؤثری برای کاهش رنج کودکان

قبیله
دانشنامه

قبیله

مریم بهزادپور

بازاندیشی یک مفهوم: دیوید اسنیت

مفهوم «قبیله» یکی از مفاهیم کلاسیک در انسان‌شناسی است که روزگاری نقشی بنیادین در طبقه‌بندی جوامع انسانی ایفا می‌کرد. اما در دهه‌های اخیر، اعتبار تحلیلی خود را از دست داده و بیشتر به‌عنوان یک دسته‌بندی مردم‌نگارانه و فرهنگی درک می‌شود. این تغییر ناشی از موجی از بازاندیشی‌ها در باب منشأ، کارکرد و پیامدهای مفاهیم کلیدی در علوم اجتماعی است؛ مفاهیمی که مانند قبیله، در پیوندی تنگاتنگ با قدرت، نظم استعماری و بوروکراسی شکل گرفته‌اند.

خاستگاه، کاربرد استعماری و پیوند با نظریه‌های تکاملی

ریشه واژه

روز جهانی محیط‌زیست
تقویم

روز جهانی محیط‌زیست

امیر حافظ

۱۵ خرداد- ۵ ژوئن

بیش از ۴ دهه است که پنجم ژوئن به نام روز جهانی محیط‌زیست نام‌گذاری شده تا بهانه‌ای باشد برای تامل دربارهٔ بحران‌های محیط‌زیستی و برجسته کردن نیاز فوری و ضروری به کنشی همگانی در جهت توقف روند‌های مخربی که زیست‌پذیری در سیاره را تهدید می‌کنند. ضرورت مداخله‌های فوری و عملی دولتی و بین‌المللی در جهت حفظ محیط‌زیست پایدار و انتظار از سیاست‌گذاری‌های موثر و قاطع مبتنی بر مسائل محیط‌زیست به بحثی پایه‌ای دربارهٔ تغییر اقلیم تبدیل شده است. بر همین مبنا، پنجم ژوئن بهانه‌

بازتولید اجتماعی
دانشنامه

بازتولید اجتماعی

هما صابری

نظریهٔ بازتولید اجتماعی با بررسی چگونگی تداوم جامعه، بر تنش بین منطق حاکم بر آن یعنی انباشت سرمایه و بقا و رفاه اعضای جامعه تمرکز می‌کند. از منظر انسان‌شناختی، دولت به عنوان نهادی کلیدی در میانجی‌گری، تسهیل و گاهی تضعیف فرایندهای بازتولید اجتماعی در جوامع سرمایه‌داری عمل می‌کند. ابعاد این نقش را می‌توان حول محورهای کنترل و تنظیم بازتولید جمعیت، اجتماعی‌سازی کار خانگی و مراقبتی، تشدید بحران‌ها و نابرابری‌ها و بازتولید نهادین نابرابری‌ها تحلیل کرد. نظریهٔ بازتولید اجتماعی نشان می‌دهد که دولت هم می‌تواند نیازهای انباشت را برآورده

روز جهانی سیب‌زمینی
تقویم

روز جهانی سیب‌زمینی

بهاره بیات

۹ خرداد- ۳۰ مه

تئو عزیز،
روی تابلویی کار می‌کنم که مدتی‌ست ذهنم را درگیر کرده: دهقانانی گرد میز نشسته‌اند و در نور کم‌سوی چراغی، سیب‌زمینی می‌خورند. می‌خواستم تصویری خلق کنم که حقیقت زندگی آن‌ها را بازتاب دهد؛ مردمانی که با دست‌های پینه‌بسته در خاک کار می‌کنند و همان سیب‌زمینی‌هایی را می‌خورند که خود از زمین بیرون کشیده‌اند.
دنبال زیبایی رایج نبودم. نمی‌خواستم چهره‌های آراسته یا دل‌فریب ترسیم کنم. هدفم این بود که آن‌ها را همان‌گونه که هستند نشان دهم؛ با دستان
انرژی
دانشنامه

انرژی

مرضیه خدابنده‌

انرژی نه‌تنها محرک حیات روی زمین، بلکه عنصری کلیدی در شکل‌گیری روابط قدرت، ساختارهای سیاسی و هویت‌های اجتماعی است. از نگاه انسان‌شناسی، انرژی در اشکال مختلف (سوخت‌های فسیلی، برق، انرژی‌های تجدیدپذیر و ...) به‌مثابه یک واقعیت اجتماعی کلان عمل می‌کند که هم‌زمان شخصی، جمعی و سیاسی است. انسان‌شناسی انرژی درک عمیقی از پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکیِ استخراج برای مصرف و دگرگونی سیستم‌های انرژی ارائه می‌دهد. همچنین با ماهیتی میان‌رشته‌ای مادیت منابع، زیرساخت‌ها، نهادها، اخلاق، قدرت سیاسی، باورها، عادات و ادعاهای دخیل در تولید، توزیع و

روز جهانی فوتبال
تقویم

روز جهانی فوتبال

درسا کاظمی

۴ خرداد - ۲۵ مه

برای بسیاری از ما، فوتبال صرفاً یک بازی نیست؛ آیینی است سرشار از شور و هیجان که می‌تواند به زیست روزمره‌مان معنا ببخشد. بازی‌ای که قادر است شادی‌ای جمعی بیافریند یا اندوهی سنگین بر جانمان بنشاند. اما این برانگیختگی عاطفی فوتبال، چه نسبتی با دولت و سازوکارهای دولت‌مندی دارد؟ 

رویکرد انسان‌شناختی به دولت، آن را نه صرفاً نهادی قانونی یا بوروکراتیک، بلکه شبکه‌ای از اعمال، بازنمایی‌های عاطفی، نمادین و زیبایی‌شناختی در زندگی روزمره می‌بیند. از این منظر، دولت در بدن‌ها، مناسک، فضاهای عمومی و نمادهای

خانه و فضای خانگی
دانشنامه

خانه و فضای خانگی

هما صابری

مقدمه

خانه، آپارتمان،‌ سکونت‌سرا یا محل اقامت؟ چه تصویری با شنیدن واژه «خانه» در ذهن شما شکل می‌گیرد؟ پاره‌ای از مطالعات بر ویژگی کالبدی و معماری خانه و بر چارچوب مادی و فیزیکی‌ متمرکز شده‌اند. اما آن‌چیزی که به خانه حسِ «تعلق» می‌بخشد فراتر از ویژگی‌های کالبدی، شبکه‌ای از روابط و کنش‌های روزمره و احساساتی است که در فضای خانه‌ها جاریست تا حال‌وهوای خانه را ایجاد کند. در این نگاه، خانه نه ساختاری ثابت، بلکه پدیده‌ای پویا و گاه شکننده است؛ جاییست که می‌تواند هم مأمن امنیت

یوم النکبة
تقویم

یوم النکبة

درسا کاظمی و المیرا علی حسینی

۲۵ اردیبهشت - ۱۵ مه

یوم النکبة نامی است که فلسطینی‌ها به پانزدهم مه ۱۹۴۸ داده‌اند. در این روز بیش از هفتصد هزار فلسطینی از خانه‌ها و زمین‌هایشان بیرون رانده شدند. این اخراج با اعلام تشکیل دولت اسرائیل هم‌زمان شد. این روز برای فلسطینیان نشانهٔ اشغال و مصادره و نابودی ساختارهای اجتماعی و فضایی است. این روز آغاز نخستین موج آوارگی گسترده است. در روایت رسمی اسرائیل این واقعه بازگشت قهرمانانه به سرزمین موعود معرفی می‌شود، اما در حافظهٔ فلسطینیان نکبت نقطهٔ آغاز تبعید، گسست و حذف است.

 تشکیل دولت مدرن فقط رویدادی حقوقی یا نظامی